آشنایی با هنر گوتیک

هنر گوتیک به سبکی از هنر و معماری اطلاق می‌شود که در قرون وسطی، به‌ویژه از قرن 12 تا 16 ابتدا در فرانسه ظهور کرد و سپس به سایر مناطق اروپا گسترش یافت. این سبک به عنوان جانشین سبک رومانسک ظاهر شد و در درجه اول با دوره گوتیک که از قرن دوازدهم تا پانزدهم را در بر میگرفت، مرتبط بود.

این سبک یکی از مهمترین و شناخته شده ‌ترین جریان‌‌های هنری به شمار می رود که در قرون وسطی در اروپا شکوفا شد. سبک گوتیک عمدتا بر اساس آثار معماری، به ویژه با استفاده از قوس‌های نوک تیز، پشت بند‌های اوج کشیده، تزئینات شبکه‌ای بسیار زیبا و ظریف نمود پیدا کرد. 

به تدریج با رشد و گسترش هنر گوتیک، محدوده نفوذ آن از بنای کلیسا ها و اماکن مذهبی فراتر رفت و انواع مختلف معماری‌های شهری، نظامی و کاخ‌ها را نیز در برگرفت. هنر گوتیک کم کم از معماری پا فراتر گذاشت و سبک نوینی در نقاشی دیواری، شیشه بندی نقش‌دار، تذهیب، مجسمه‌سازی و دیگر هنرها ایجاد کرد.

سبک گوتیک بین المللی تاثیر قابل توجهی در توسعه هنر اروپایی، به ویژه در ایتالیا، فرانسه و هلند بورگوندی داشت. راه را برای رنسانس هموار کرد و به اصلاح تکنیک‌های هنری و کشف امکانات جدید زیبایی شناختی کمک بسیاری نمود.

مراحل سیر تحول سبک گوتیک

به طور کلی، مورخین تاریخ هنر، سیر تحول سبک گوتیک را به سه مرحله تقسیم می‌کنند:

• دوره گوتیک ابتدایی

مرحله نخست نیمه دوم سده دوازدهم میلادی را در بر می‌گیرد که در این مرحله، سبک گوتیک به تدریج ماهیتی مستقل از سبک هنر رومانسک می‌یابد و هویت متمایزی برای خود کسب می‌کند.

• دوره گوتیک میانی

مرحله میانی که اوج هنر گوتیک است تا نیمه دوم سده سیزدهم را در شامل می‌شود و این سبک هنری، در این دوره، ویژگی‌ها و خصوصیات بارز و برجسته خود را، پیدا می‌کند.

• دوره گوتیک متأخر

مرحله متاخر از نیمه دوم سده سیزدهم شروع و تا نیمه دوم سده شانزده ادامه می‌یابد. این مرحله از هنر گوتیک، ویژگی‌های پر زرق و برقی به خود می‌گیرد و بیشتر معطوف به ساختمان‌ های غیر مذهبی می‌شود. 

معماری گوتیک  

معماری گوتیک شاید قابل تشخیص‌ترین جنبه این جنبش هنری باشد که با طاق‌های نوک تیز و آجدار و تکیه گاه‌های پرنده مشخص می‌شود و بیشتر در محیط‌‌های مذهبی به خصوص در ساختمان‌‌های کلیسا‌ها و کاتدرال‌‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است. 

ساختمان‌های بزرگتر و بلندتر با افزایش نور طبیعی، برج‌‌های بلند، قوس‌های شیب‌دار و پنجره‌ های‌ مرتفع، از عناصری هستند که به نمایش احساس عمودی در این سبک کمک بسیاری کرده‌اند. 

معماری گوتیک، کلیسای نوتردام

استفاده از قوس‌‌ها یکی از ویژگی‌های شاخص معماری گوتیک به شمار می‌رود. این قوس‌‌ها به شکل شیب‌دار بوده و به قوس‌‌های گوتیک یا قوس‌های اسقفی مشهور هستند که به ساختمان‌ها زیبایی و شکوه خاصی می‌بخشند و مهارت‌‌های معماری پیچیده‌ای را به رخ می‌کشند.

همچنین استفاده از پنجره‌‌های بزرگ و نگارگری در معماری گوتیک رایج بوده است. این پنجره‌‌های بزرگ با نگارگری‌های زیبا با کمک نور طبیعی، فضای کلیسا را نور افشانی می‌کند. کلیسای نوتردام در پاریس (Cathédrale Notre-Dame de Paris) و کلیسای جامع کلن در آلمان (Cologne Cathedral)، تمام ویژگی‌های معماری گوتیک از طاق‌های نوک تیز، طاق‌‌های دنده‌ای، تکیه‌گاه‌‌های پرنده و مجسمه‌های طبیعت ‌گرا که گواهی خیره کننده از هنر گوتیک است را، در خود جای داده‌اند.

مجسمه سازی  گوتیک

هنر مجسمه ‌سازی گوتیک در قرون وسطی، در اروپا جایگاه ویژه‌ای داشت و آن را به عنوان یک شکل هنری بسیار مهم در آن دوران می‌شناسند که اغلب برای تزیین نماها و فضای داخلی کلیسا‌ها و کاتدرال‌‌ها بسیار مورد استفاده بوده است. 

طبیعت گرایی که در معماری بر آن تاکید شده بود، به نقاشی‌ها سرازیر شد، جایی که مسیح کمتر به عنوان یک خدا و بیشتر طبیعت گرایانه به عنوان یک انسان، نشان داده شد. همچنین مجسمه‌ها در دوره گوتیک در مقایسه با مجسمه‌های سبک‌تر و مسطح‌تر دوره رومانسک قبلی، طبیعی‌تر و سه‌بعدی‌تر شدند.

یکی از ویژگی ‌های بارز مجسمه‌های گوتیک، مرتفع بودن و اندام‌‌های ضخیم و بلند آنها بود. این مجسمه‌ها به صورت عمودی و دارای ارتفاع زیاد و از جزئیات دقیقی مانند چشمان بزرگ، لبخندهای نیمه‌ خندان و پوسته‌های پر جزئیات تشکیل شده‌اند. 

همچنین، در مجسمه‌‌های گوتیک، توجه و تاکید بسیاری بر روی جزئیات لباس‌ها و پوشش شخصیت‌ها صورت گرفته است. مجسمه‌ سازی گوتیک طیف وسیعی از موضوعات را شامل می‌شود و به عنوان مثال، می‌توان مجسمه ‌هایی از شخصیت ‌های متبرکه، ملائکه، شیاطین، جانوران و حیوانات را نام برد.

مجسمه های سبک گوتیک

نقاشی گوتیک

در حالی که نقاشی‌های گوتیک در مقایسه با سایر اشکال هنر گوتیک کمتر حفظ شده‌اند، با این حال هنر گوتیک در حوزه نقاشی نیز تاثیر قابل توجهی داشته است؛ زیرا منجر به خلق برخی از زیباترین آثار تاریخ هنر شده است. 

در حالی که اکثر آثار هنری حاصل از این ژانر، طرح‌های معماری مانند کلیسا‌ها و پنجره‌ها با شیشه‌های رنگی و همچنین مجسمه‌ها و دست نوشته‌های تذهیب ‌شده بوده است، باز هم برخی تابلو‌ها و نقاشی‌‌های دیواری معروف نیز در این دوره تولید خلق شده‌اند و هنرمندان شروع به آزمایش با تکنیک‌های جدید، مانند استفاده از دیدگاه طبیعت‌گرایانه و به تصویر کشیدن احساسات کردند. 

سبک گوتیک بین‌المللی که در اواخر قرن چهاردهم پدیدار شد، شامل رنگ‌های زنده، جزئیات ظریف و ترکیب‌بندی‌های ظریف بود و سفارش نقاشی‌‌ها اغلب به منظور تزیین کلیساها و محیط‌های مذهبی و موضوعات مذهبی و دینی در آنها بوده است و معمولا صحنه‌های مرتبط با داستان‌های مذهبی و مسیحیت مورد تصویرسازی قرار گرفته است.

 نقاشان گوتیک در تلاش برای انتقال احساسات مذهبی و تاثیرگذاری بر مخاطبان، از رنگ‌های روشن و قوی استفاده می‌ کرده‌اند. همچنین، تصاویر مذهبی مرتبط با مقدسات مسیحی و داستان‌های مذهبی معمولا به صورت واضح و دقیق نمایش داده شده‌اند.

نقاشی سبک گوتیک

شیشه‌های رنگی

هنر گوتیک به پنجره‌های شیشه‌ای رنگارنگ باشکوه خود مشهور است. این پنجره‌ها دارای طرح‌های پیچیده‌ای بود که داستان‌های کتاب مقدس و  دیگر روایت‌های مذهبی را به تصویر کشیده است. شیشه‌های رنگی در این سبک به عنوان راهی برای انتقال آموزه‌های دینی به جمعیتی عمدتا بی سواد و همچنین ایجاد فضایی متعالی و الهام بخش در کلیساها بوده است.

نسخه‌های خطی تذهیب شده

هنر گوتیک همچنین نیز در قالب نسخه‌های خطی تذهیب شده در کتاب‌های دست نویسی که با تصاویر و تزیینات پیچیده تزیین شده‌اند و یا نسخ خطی مانند کتاب مقدس و متون مذهبی که به سختی توسط کاتبان و روشنگران ماهر خلق شده است، نیز شکوفا شد.  دست‌ نوشته‌های گوتیک اغلب دارای نقاشی‌های مینیاتوری با رنگ‌های غنی و دقیق، حاشیه‌های تزیینی و حروف اولیه استادانه بوده‌اند.

شیشه‌های رنگی سبک گوتیک

برخی از ویژگی‌های کلیدی سبک گوتیک بین المللی شامل موارد زیر است:

• جزئیات دقیق

هنرمندان سبک گوتیک بین المللی به جزئیات پیچیده توجه بسیاری داشتند و با دقت تمام لباس‌های مزین، منسوجات غنی و الگوهای پیچیده را به تصویر می‌کشیده‌اند. استفاده از طلاکاری نیز رواج بسیاری داشته که بر کیفیت تجملی و تزئینی آثار هنری افزوده است.

• رنگ‌های زنده

پالت رنگی نقاشی‌های گوتیک بین المللی اغلب مملو از رنگ‌های زنده، پر جنب و جوش و غنی است و هنرمندان از رنگدانه‌های ساخته شده از مواد معدنی، گیاهان و سایر منابع طبیعی برای ایجاد و ساخت رنگ‌های شدید استفاده می‌کرده‌اند. 

رنگ‌ها در سبک نقاشی گوتیک اغلب دارای لایه‌بندی زیادی هستند و هنرمندان و نقاشان برای دستیابی به تغییرات ظریف و درخشندگی آنها با هم  ترکیب می‌کرده‌اند.

• ظرافت و دقت

نقاشی‌های گوتیک بین المللی به دلیل سبک ظریف و بیان جزئیات دقیق خود مشهور هستند. نقاشی فیگورها با تاکید بر ایجاد حس زیبایی و پیچیدگی در اندام‌های باریک، ژست‌های برازنده و پارچه‌های زیبا به تصویر کشیده شده‌اند.

• عناصر طبیعت گرایانه

با اینکه سبک گوتیک بین المللی برخی عناصر هنر قرون وسطی به ارث برده را، همچنان حفظ کرده اما همچنان علاقه فزاینده‌ای به بازنمایی طبیعت گرایانه در این سبک وجود دارد.

هنرمندان شروع به کشف تصویری از عمق فضایی، آناتومی واقع گرایانه و مناظر طبیعی کردند و عناصری از دنیای طبیعی مانند گل‌ها، حیوانات و مناظر را در ترکیب بندی خود جای داده‌اند

• مضامین درباری

سبک گوتیک بین المللی با اشرافیت و فرهنگ درباری آن زمان ارتباط تنگاتنگی داشته است و در بسیاری از نقاشی‌ها صحنه‌هایی از زندگی درباری مانند روایت‌های عاشقانه، جوانمردی و صحنه‌هایی از اوقات فراغت و سرگرمی را به تصویر کشیده شده است. خلق پرتره‌های اشراف و شخصیت‌های سلطنتی در این سبک بسیار رایج بوده است.

نمونه‌ای از دست‌نوشته Très Riches Heures du Duc de Berry

جمع بندی

هنر گوتیک نقش مهمی در توسعه فرهنگی و هنری اروپا در قرون وسطی ایفا کرده است و ارتباط تنگاتنگی با باورها و اعمال مذهبی آن زمان داشته که هدف آن القای هیبت، فداکاری و احساس تعالی معنوی بوده است و تأثیر آن هنوز در بسیاری از بناهای تاریخی و آثار هنری در سراسر اروپا، قابل مشاهده است.

از هنرمندان برجسته مرتبط با سبک گوتیک بین المللی می‌توان به سیمون مارتینی (Simone Martini)، جنتیله دا فابریانو (Gentile da Fabriano) و برادران لیمبورگ (Limbourg brothers) اشاره کرد.

یکی از معروف‌ترین نمونه‌های نقاشی گوتیک بین‌المللی، دست نوشته «Très Riches Heures du Duc de Berry» با مصور مجلل است که توسط برادران لیمبورگ برای جان، دوک بری خلق شده است، می‌باشد.